Υπάρχει ένα ανέκδοτο που λέει ότι ο νευρωτικός ξέρει ότι τρία και τρία κάνουν έξι και ανησυχεί για αυτό... ο ψυχωτικός ξέρει ότι τρία και τρία κάνουν εφτά και είναι πολύ ευχαριστημένος. Άλλα το θέμα δεν είναι καθόλου αστείο. Η ψύχωση είναι πολύ περισσότερο παθολογική και έντονη κατάσταση απ΄τη νεύρωση - οι ψυχωτικοί χάνουν κάθε επαφή με την πραγματικότητα και ζουν στις φαντασιώσεις τους. Συνήθως δεν δείχνουν κανένα συναίσθημα και μοιάζουν "κακομοίρηδες" και αποπροσανατολισμένοι. Εφόσον δεν διαφοροποιούν ανάμεσα στη δική τους (υποκειμενική) πραγματικότητα και στον πραγματικό (αντικειμενικό) κόσμο γύρω τους, δεν αντιλαμβάνονται ότι η συμπεριφορά τους είναι ασυνήθιστη ή παράξενη. Γιαυτό και οι κοινωνικοί περιορισμοί και οι κανόνες συμπεριφοράς που ισχύουν για τους "φυσιολογικούς" ανθρώπους, για τους ψυχωτικούς είναι ανύπαρκτοι. Η συμπεριφορά τους ακολουθεί τις κυρίαρχες σκέψεις τους και τα συναισθήματα τους, χωρίς αναστολές, ενοχές, ντροπή ή άγχος.
Η ψύχωση δεν είναι απλώς μια προέκταση της νεύρωσης. Συνήθως οι νευρωτικοί δεν γίνονται ψυχωτικοί. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσά τους είναι πολύ έντονη.
Υπάρχουν δυο κύριες κατηγορίες ψυχώσεων. Αν η ψυχωτική αντίδραση έχει προκληθεί από οργανικές αιτίες, όπως τραύμα στον εγκέφαλο ή βιοχημική ανισορροπία, τότε ονομάζεται οργανική ψύχωση. Οι λειτουργικές ψυχώσεις, από την άλλη μεριά, έχουν τις ρίζες τους στη λειτουργία της συμπεριφοράς. Οι λειτουργικές ψυχώσεις περιλαμβάνουν τρεις γνωστές ψυχωτικές καταστάσεις - τις παρανοϊκές, τις συναισθηματικές και τις σχιζοφρενικές αντιδράσεις.
Αυταπάτες, αυταπάτες
Δυο ψυχωτικοί τσακωνόντουσαν για το ποιος από τους δυο είναι ο Μωυσής. "Το ξέρω ότι είμαι ο Μωυσής. Μου το είπε ο Θεός! είπε ο ένας με πεποίθηση. Ένας τρίτος ασθενής, που παρακολουθούσε τη συζήτηση, μπαίνει στη μέση - "Δεν είναι αλήθεια. Ποτέ δεν σου είπα εγώ τέτοιο πράγμα". Δεν είναι καθόλου αστείο - αυτοί οι ψυχωτικοί υποφέρουν από αυταπάτες που είναι χαρακτηριστικό της παρανοϊκής ψύχωσης. Σε αυτή την περίπτωση ήταν αυταπάτες μεγαλείου.
Ένας άλλος τύπος αυταπάτης, πολύ κοινός στην παράνοια, είναι η αυταπάτη της αναφοράς. Οι ψυχωτικοί που έχουν ιδέες αναφοράς πιστεύουν ότι οτιδήποτε συμβαίνει γύρω τους έχει εκείνους για στόχο. Για παράδειγμα, ο ψυχωτικός που έχει αυταπάτες αναφοράς μπορεί να είναι πεπεισμένος ότι τα δυο αθώα γεροντάκια που λιάζονται στο παγκάκι του πάρκου, σχεδιάζουν το θάνατό του. Οι αυταπάτες καταδίωξης μοιάζουν με τις αυταπάτες αναφοράς. "Όλοι με αντιπαθούν", "όλοι είναι εναντίον μου", είναι από τα πιο τυπικά παράπονα.
Πιστεύεται ότι άνθρωποι, που υποφέρουν από τρομαχτικές ενοχές για κάποια ανήθικη συμπεριφορά τους, είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στις παρανοϊκές αυταπάτες καταδίωξης. Άλλοι παράγοντες μπορεί να είναι - έντονα συμπλέγματα κατωτερότητας και απραγματοποίητα δύσκολοι στόχοι. Οι μελέτες δείχνουν ότι γενικά οι παρανοϊκοί προέρχονται από ανώτερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα και συχνά η νοημοσύνη τους είναι πολύ πάνω από το μέτριο.
Σχιζοφρένεια
Σε όλες τις κοινωνίες, όπου έχει μελετηθεί το θέμα, ο ένας στους 100 είναι σχιζοφρενής. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον που παρατηρείται στις μέρες μας, οφείλεται, εν μέρει, στα γραπτά του Ρ.Ν.Λαίνγκ, που πιστεύει ότι η σχιζοφρενική αντίδραση είναι η μόνη υγιής αντιμετώπιση του παράλογου κόσμου που ζούμε. Αυτοί που είναι τρελοί είναι οι άνθρωποι που μπορούν και προσαρμόζονται στην τρέλα της ζωής.
Οποιαδήποτε και αν είναι η αξία της θεωρίας του Λαίνγκ κανένας δεν αμφισβητεί την περιγραφή της σχιζοφρένειας. Ο τρόπος που σκέφτεται ο σχιζοφρενικός δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, όπως εμείς την ξέρουμε. Οι διαταραγμένες αντιλήψεις και συναισθήματα σημαίνουν ότι παίρνει τελείως διαφορετικά μηνύματα από το περιβάλλον και αντιδρά σε αυτά με φαινομενικά ανάρμοστο τρόπο. Η έντονη απόσυρση είναι κοινό χαρακτηριστικό της σχιζοφρένειας.
Οι ίδιοι οι σχιζοφρενικοί έχουν περιγράψει την εμπειρία της διαταραγμένης αντίληψης - σκέψης. Κάποιος είπε - "Είναι σαν να προσπαθείς να πας κάπου και αναπόφευκτα ξεκινάς προς λάθος κατεύθυνση και ξεστρατίζεις σε άλλα μονοπάτια παρασυρμένος από τους μύριους διαφορετικούς συνειρμούς που σου φέρνει στο μυαλό η κάθε λέξη ή το κάθε αντικείμενο".
Οι τύποι της σχιζοφρένειας ποικίλλουν από την απλή σχιζοφρένεια, χωρίς εμφανή συμπτώματα, που καταλήγει στη σταδιακή απομόνωση από τους άλλους, μέχρι τη "σαχλαμάρα", τα χασκογέλα και τις παλιμπαιδικές ιδιοτυπίες του ηβιφρενικού. Ο παρανοϊκός σχιζοφρενής έχει συνήθως αυταπάτες μεγαλείου ή καταδίωξης και παραισθήσεις, και είναι πολύ συχνά επιθετικός και εχθρικός. Ο κατατονικός σχιζοφρενής μπορεί να μείνει ακίνητος σε μια θέση για ώρες ατελείωτες (καταληψία) ή μπορεί να παρουσιάζει έντονη - και καμιά φορά βίαιη - δραστηριότητα.
Οι ρίζες της ψυχωτικής συμπεριφοράς δεν είναι ακόμα ξεκάθαρες στους ερευνητές που εξακολουθούν να αναζητούν τις αιτίες και τους τρόπους θεραπείας. Σήμερα οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι είναι πολλοί οι παράγοντες - γενετικοί, βιοχημικοί, νευρολογικοί και περιβαλλοντικοί - που συμβάλλουν στις ψυχωτικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια.
Η ψύχωση δεν είναι απλώς μια προέκταση της νεύρωσης. Συνήθως οι νευρωτικοί δεν γίνονται ψυχωτικοί. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσά τους είναι πολύ έντονη.
Υπάρχουν δυο κύριες κατηγορίες ψυχώσεων. Αν η ψυχωτική αντίδραση έχει προκληθεί από οργανικές αιτίες, όπως τραύμα στον εγκέφαλο ή βιοχημική ανισορροπία, τότε ονομάζεται οργανική ψύχωση. Οι λειτουργικές ψυχώσεις, από την άλλη μεριά, έχουν τις ρίζες τους στη λειτουργία της συμπεριφοράς. Οι λειτουργικές ψυχώσεις περιλαμβάνουν τρεις γνωστές ψυχωτικές καταστάσεις - τις παρανοϊκές, τις συναισθηματικές και τις σχιζοφρενικές αντιδράσεις.
Αυταπάτες, αυταπάτες
Δυο ψυχωτικοί τσακωνόντουσαν για το ποιος από τους δυο είναι ο Μωυσής. "Το ξέρω ότι είμαι ο Μωυσής. Μου το είπε ο Θεός! είπε ο ένας με πεποίθηση. Ένας τρίτος ασθενής, που παρακολουθούσε τη συζήτηση, μπαίνει στη μέση - "Δεν είναι αλήθεια. Ποτέ δεν σου είπα εγώ τέτοιο πράγμα". Δεν είναι καθόλου αστείο - αυτοί οι ψυχωτικοί υποφέρουν από αυταπάτες που είναι χαρακτηριστικό της παρανοϊκής ψύχωσης. Σε αυτή την περίπτωση ήταν αυταπάτες μεγαλείου.
Ένας άλλος τύπος αυταπάτης, πολύ κοινός στην παράνοια, είναι η αυταπάτη της αναφοράς. Οι ψυχωτικοί που έχουν ιδέες αναφοράς πιστεύουν ότι οτιδήποτε συμβαίνει γύρω τους έχει εκείνους για στόχο. Για παράδειγμα, ο ψυχωτικός που έχει αυταπάτες αναφοράς μπορεί να είναι πεπεισμένος ότι τα δυο αθώα γεροντάκια που λιάζονται στο παγκάκι του πάρκου, σχεδιάζουν το θάνατό του. Οι αυταπάτες καταδίωξης μοιάζουν με τις αυταπάτες αναφοράς. "Όλοι με αντιπαθούν", "όλοι είναι εναντίον μου", είναι από τα πιο τυπικά παράπονα.
Πιστεύεται ότι άνθρωποι, που υποφέρουν από τρομαχτικές ενοχές για κάποια ανήθικη συμπεριφορά τους, είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στις παρανοϊκές αυταπάτες καταδίωξης. Άλλοι παράγοντες μπορεί να είναι - έντονα συμπλέγματα κατωτερότητας και απραγματοποίητα δύσκολοι στόχοι. Οι μελέτες δείχνουν ότι γενικά οι παρανοϊκοί προέρχονται από ανώτερα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα και συχνά η νοημοσύνη τους είναι πολύ πάνω από το μέτριο.
Σχιζοφρένεια
Σε όλες τις κοινωνίες, όπου έχει μελετηθεί το θέμα, ο ένας στους 100 είναι σχιζοφρενής. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον που παρατηρείται στις μέρες μας, οφείλεται, εν μέρει, στα γραπτά του Ρ.Ν.Λαίνγκ, που πιστεύει ότι η σχιζοφρενική αντίδραση είναι η μόνη υγιής αντιμετώπιση του παράλογου κόσμου που ζούμε. Αυτοί που είναι τρελοί είναι οι άνθρωποι που μπορούν και προσαρμόζονται στην τρέλα της ζωής.
Οποιαδήποτε και αν είναι η αξία της θεωρίας του Λαίνγκ κανένας δεν αμφισβητεί την περιγραφή της σχιζοφρένειας. Ο τρόπος που σκέφτεται ο σχιζοφρενικός δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, όπως εμείς την ξέρουμε. Οι διαταραγμένες αντιλήψεις και συναισθήματα σημαίνουν ότι παίρνει τελείως διαφορετικά μηνύματα από το περιβάλλον και αντιδρά σε αυτά με φαινομενικά ανάρμοστο τρόπο. Η έντονη απόσυρση είναι κοινό χαρακτηριστικό της σχιζοφρένειας.
Οι ίδιοι οι σχιζοφρενικοί έχουν περιγράψει την εμπειρία της διαταραγμένης αντίληψης - σκέψης. Κάποιος είπε - "Είναι σαν να προσπαθείς να πας κάπου και αναπόφευκτα ξεκινάς προς λάθος κατεύθυνση και ξεστρατίζεις σε άλλα μονοπάτια παρασυρμένος από τους μύριους διαφορετικούς συνειρμούς που σου φέρνει στο μυαλό η κάθε λέξη ή το κάθε αντικείμενο".
Οι τύποι της σχιζοφρένειας ποικίλλουν από την απλή σχιζοφρένεια, χωρίς εμφανή συμπτώματα, που καταλήγει στη σταδιακή απομόνωση από τους άλλους, μέχρι τη "σαχλαμάρα", τα χασκογέλα και τις παλιμπαιδικές ιδιοτυπίες του ηβιφρενικού. Ο παρανοϊκός σχιζοφρενής έχει συνήθως αυταπάτες μεγαλείου ή καταδίωξης και παραισθήσεις, και είναι πολύ συχνά επιθετικός και εχθρικός. Ο κατατονικός σχιζοφρενής μπορεί να μείνει ακίνητος σε μια θέση για ώρες ατελείωτες (καταληψία) ή μπορεί να παρουσιάζει έντονη - και καμιά φορά βίαιη - δραστηριότητα.
Οι ρίζες της ψυχωτικής συμπεριφοράς δεν είναι ακόμα ξεκάθαρες στους ερευνητές που εξακολουθούν να αναζητούν τις αιτίες και τους τρόπους θεραπείας. Σήμερα οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι είναι πολλοί οι παράγοντες - γενετικοί, βιοχημικοί, νευρολογικοί και περιβαλλοντικοί - που συμβάλλουν στις ψυχωτικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια.
