Μερικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερα να κακομάθουμε ένα παιδί παρά να το δέρνουμε. Αν, διαπαιδαγωγώντας ένα παιδί, ακολουθήσουμε ένα σωστά φτιαγμένο πρόγραμμα θετικών ενισχύσεων, θα έπρεπε, θεωρητικά, να μη χρειαστεί ποτέ να το τιμωρήσουμε. Στην πράξη, όμως, μόνο οι πολύ τυχεροί γονείς μπορεί να το καταφέρουν. Πως, λοιπόν, πρέπει να χρησιμοποιείται η τιμωρία, μια και είναι αναπόφευκτη;
Πρώτα - πρώτα, σύμφωνα με τις βασικές αρχές της εξαρτημένης μάθησης, πρέπει να είναι απόλυτα ξεκάθαρο στο παιδί ποια ακριβώς συμπεριφορά είναι αυτή που τιμωρούμε. Αλλιώς δεν θα γίνει σωστή μάθηση. Δεύτερο, η τιμωρία πρέπει να ακολουθήσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά όσο πιο γρήγορα γίνεται. Στην περίπτωση των παιδιών που είναι μικρότερα από τριών χρονών, πρέπει να γίνεται αμέσως. Καθυστέρηση της τιμωρίας σε αυτή την ηλικία στην καλύτερη περίπτωση δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα, θα προκαλέσει σύγχυση στο παιδί και θα είναι πολύ πιο δύσκολο να μάθει αργότερα. Με λίγα λόγια, θα επαναστατήσει.
Τρίτο, θα πρέπει να αφήσουμε πάντα περιθώρια στο παιδί και την ευκαιρία να δώσει μια καινούρια απάντηση που θα μπορούσε να ενισχυθεί θετικά. Τέταρτο, η τιμωρία πρέπει να είναι σαφής. Δεν θα πρέπει να συνοδεύεται από θριαμβευτική έκφραση γιατί το παιδί θα νομίσει ότι τιμωρούμε το ίδιο και όχι τη συμπεριφορά του. Ούτε θα πρέπει να συνοδεύεται από θετικά συναισθήματα. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί θα μπερδευτεί και θα υποτιμήσει την τιμωρία ή τη θετική ενίσχυση ή και τα δυο.
Αν η τιμωρία είναι απαραίτητη τουλάχιστον θυμηθείτε τη συμβουλή του Αγίου Ιγνάτιου - "μίσησε αμαρτία άλλα όχι τον αμαρτωλό". Οι Ζιμπάρντο και Ρούχ προσαρμόζοντας το ρητό λένε - "τιμώρησε την απάντηση, όχι το άτομο". Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να συνοδεύεται η τιμωρία από σχόλια όπως - "είσαι κουτός, κακός, άταχτος", ή "από σένα τι άλλο να περιμένει κανείς¨.
Η τιμωρία μπορεί να είναι "κολλητική". Αυτοί που τιμωρούνται, είναι πολύ πιθανό να τιμωρούν άλλους. Η διεργασία αυτή συχνά ονομάζεται - ταύτιση με τον επιτιθέμενο. Συχνά τα αποτελέσματα της τιμωρίας συνδέονται μόνο με το πλαίσιο ή με τη συνθήκη μέσα στην οποία έγινε. Η τιμωρία του παιδιού για τη συμπεριφορά του μέσα στο σπίτι μπορεί να μην επηρεάσει καθόλου τη συμπεριφορά του έξω από αυτό. Στην κοινωνία γενικά, ή μέσα στην οικογένεια, το να βασίζεται κανείς στην τιμωρία μπορεί να οδηγήσει στην αυταρχική άποψη ότι η στενή επιτήρηση είναι σημαντική. Το σκεπτικό πίσω από αυτή την άποψη είναι ότι, ο άνθρωπος που τιμωρείται είναι ανίκανος να κρίνει τον εαυτό του.
Το να υποτιμάμε έναν άνθρωπο μπορεί να μην έχει κανένα ευνοϊκό αποτέλεσμα. Και αυτός είναι ο κίνδυνος μιας άλλης μορφής πειθαρχίας που συναντάμε συχνά σε "φιλελεύθερες" μέσο-αστικές οικογένειες. Εδώ η αρνητική ενίσχυση δεν είναι το ξύλο ή ο θυμός άλλα η στέρηση της στοργής. Με την πρώτη ματιά, αυτή η μέθοδος μπορεί να μοιάζει πιο ανθρωπιστική. Παρόλα αυτά περιέχει τον κίνδυνο το παιδί να υποτιμήσει τον εαυτό του. Το συναίσθημα ότι είναι κανείς άχρηστος είναι το πρώτο βήμα προς την επαναστατικότητα. Και η αποστέρηση στοργής μπορεί ακόμα να προκαλέσει μια γενικότερη ανικανότητα για αυτό-ενίσχυση. Όπως και με τις πιο άμεσες μορφές τιμωρίας, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η αυτό-δικαίωση. Ένα άτακτο παιδί τιμωρείται, η τιμωρία δεν έχει αποτέλεσμα, το παιδί ξανά-τιμωρείται κλπ κλπ.
Πρώτα - πρώτα, σύμφωνα με τις βασικές αρχές της εξαρτημένης μάθησης, πρέπει να είναι απόλυτα ξεκάθαρο στο παιδί ποια ακριβώς συμπεριφορά είναι αυτή που τιμωρούμε. Αλλιώς δεν θα γίνει σωστή μάθηση. Δεύτερο, η τιμωρία πρέπει να ακολουθήσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά όσο πιο γρήγορα γίνεται. Στην περίπτωση των παιδιών που είναι μικρότερα από τριών χρονών, πρέπει να γίνεται αμέσως. Καθυστέρηση της τιμωρίας σε αυτή την ηλικία στην καλύτερη περίπτωση δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα, θα προκαλέσει σύγχυση στο παιδί και θα είναι πολύ πιο δύσκολο να μάθει αργότερα. Με λίγα λόγια, θα επαναστατήσει.
Τρίτο, θα πρέπει να αφήσουμε πάντα περιθώρια στο παιδί και την ευκαιρία να δώσει μια καινούρια απάντηση που θα μπορούσε να ενισχυθεί θετικά. Τέταρτο, η τιμωρία πρέπει να είναι σαφής. Δεν θα πρέπει να συνοδεύεται από θριαμβευτική έκφραση γιατί το παιδί θα νομίσει ότι τιμωρούμε το ίδιο και όχι τη συμπεριφορά του. Ούτε θα πρέπει να συνοδεύεται από θετικά συναισθήματα. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί θα μπερδευτεί και θα υποτιμήσει την τιμωρία ή τη θετική ενίσχυση ή και τα δυο.
Αν η τιμωρία είναι απαραίτητη τουλάχιστον θυμηθείτε τη συμβουλή του Αγίου Ιγνάτιου - "μίσησε αμαρτία άλλα όχι τον αμαρτωλό". Οι Ζιμπάρντο και Ρούχ προσαρμόζοντας το ρητό λένε - "τιμώρησε την απάντηση, όχι το άτομο". Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να συνοδεύεται η τιμωρία από σχόλια όπως - "είσαι κουτός, κακός, άταχτος", ή "από σένα τι άλλο να περιμένει κανείς¨.
Η τιμωρία μπορεί να είναι "κολλητική". Αυτοί που τιμωρούνται, είναι πολύ πιθανό να τιμωρούν άλλους. Η διεργασία αυτή συχνά ονομάζεται - ταύτιση με τον επιτιθέμενο. Συχνά τα αποτελέσματα της τιμωρίας συνδέονται μόνο με το πλαίσιο ή με τη συνθήκη μέσα στην οποία έγινε. Η τιμωρία του παιδιού για τη συμπεριφορά του μέσα στο σπίτι μπορεί να μην επηρεάσει καθόλου τη συμπεριφορά του έξω από αυτό. Στην κοινωνία γενικά, ή μέσα στην οικογένεια, το να βασίζεται κανείς στην τιμωρία μπορεί να οδηγήσει στην αυταρχική άποψη ότι η στενή επιτήρηση είναι σημαντική. Το σκεπτικό πίσω από αυτή την άποψη είναι ότι, ο άνθρωπος που τιμωρείται είναι ανίκανος να κρίνει τον εαυτό του.
Το να υποτιμάμε έναν άνθρωπο μπορεί να μην έχει κανένα ευνοϊκό αποτέλεσμα. Και αυτός είναι ο κίνδυνος μιας άλλης μορφής πειθαρχίας που συναντάμε συχνά σε "φιλελεύθερες" μέσο-αστικές οικογένειες. Εδώ η αρνητική ενίσχυση δεν είναι το ξύλο ή ο θυμός άλλα η στέρηση της στοργής. Με την πρώτη ματιά, αυτή η μέθοδος μπορεί να μοιάζει πιο ανθρωπιστική. Παρόλα αυτά περιέχει τον κίνδυνο το παιδί να υποτιμήσει τον εαυτό του. Το συναίσθημα ότι είναι κανείς άχρηστος είναι το πρώτο βήμα προς την επαναστατικότητα. Και η αποστέρηση στοργής μπορεί ακόμα να προκαλέσει μια γενικότερη ανικανότητα για αυτό-ενίσχυση. Όπως και με τις πιο άμεσες μορφές τιμωρίας, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η αυτό-δικαίωση. Ένα άτακτο παιδί τιμωρείται, η τιμωρία δεν έχει αποτέλεσμα, το παιδί ξανά-τιμωρείται κλπ κλπ.
