Η συμβουλή του Σίγκμουντ Φρόυντ - που το όνομά του για τους περισσότερους ανθρώπους είναι συνώνυμο της διερεύνησης του μυαλού - στην ψυχολογία, εξακολουθεί να θεωρείται μοναδική. Σήμερα, παρόλο που η επίδραση της θεωρίας του δεν είναι τόσο έντονη, εξακολουθεί να επηρεάζει σημαντικά τη σύγχρονη ψυχολογία και ιδιαίτερα την ψυχανάλυση σαν μέθοδο θεραπείας των ψυχολογικών προβλημάτων.
Οι κριτικοί του Φρόυντ τονίζουν ότι πολλές από τις πρωτότυπες ιδέες του βασίζονται σε παρατηρήσεις πάνω σε μια σχετικά μικρή ομάδα Βιενέζων μέσο-αστών του τέλους του 19ου αιώνα. Γι αυτό οι γενικεύσεις του για την ανθρωπινή συμπεριφορά δεν θα πρέπει να παίρνονται και πολύ στα σοβαρά. Και πράγματι δεν υπάρχει ουσιαστικά καμιά απόδειξη ότι οι θεωρίες του Φρόυντ είναι σωστές.
Παρολ, αυτά, η κατανόηση που έχουμε σήμερα για την ανθρώπινη συμπεριφορά οφείλεται πιο πολύ στον Φρόυντ παρά σε οποιονδήποτε άλλο ερευνητή της ψυχικής υγείας. Κατέληξε σε ολόκληρες θεωρίες από αλλαγές μικρολεπτομερειών της ψυχολογικής παρατήρησης, που άλλοι πριν από αυτόν δεν μπήκαν στον κόπο να λάβουν υπόψη τους, όπως οι παραδρομές της γλώσσας και η υστερική παράλυση. Η ιδιοφυΐα του βρίσκεται στο ότι κατάφερε να συνταιριάξει γεγονότα μέσα σε ένα ψυχολογικό πλαίσιο με λογική συνέπεια. Καθόρισε το υποσυνείδητο και τα "παράλογα" κίνητρα που για αυτόν ήταν η "γεννήτρια" της προσωπικότητας. Οι επιδράσεις του Φρόυντ ήταν ευρύτατες. Άλλαξαν τον τρόπο που οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν την ανατροφή των παιδιών, την εκπαίδευση, το σεξ, την ψυχική υγεία και το έγκλημα.
Ο Φρόυντ και οι οπαδοί του διαμόρφωσαν μια θεωρία όπου το σεξ και η εσωτερική σύγκρουση θεωρούνται οι βασικές δυνάμεις που κινητοποιούν τη συμπεριφορά. Οι ρίζες της προσωπικότητας του ενηλίκου βρίσκονται στις πρώιμες παιδικές εμπειρίες. Οι καταβολές των φόβων, του άγχους και της ψυχολοπαθολογίας θα πρέπει να αναζητηθούν στα τραύματα της παιδικής ηλικίας.
Ο Φρόυντ χώρισε την ανάπτυξη και την εξέλιξη της προσωπικότητας σε πέντε κύρια στάδια, που το καθένα κυριαρχείται από διαφορετικές σεξουαλικές ορμές. Αυτή είναι η θεωρία των ψυχοσεξουαλικών σταδίων της ανάπτυξης. Οι σεξουαλικές δυνάμεις, γνωστές σαν λίμπιντο, περιλαμβάνουν όλους τους τρόπους που ικανοποιούμε τον εαυτό μας μέσω του σωματικού ερεθισμού. Αν σε οποιοδήποτε στάδιο, οι ορμές παρεμποδιστούν ή ικανοποιηθούν πέρα από τον κορεσμό, η ομαλή μετάβαση στο επόμενο στάδιο εμποδίζεται, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση. Ο Φρόυντ το ονόμασε αυτό καθήλωση σε ένα στάδιο ανάπτυξης.
Το πρώτο ψυχοσεξουαλικό στάδιο είναι το στοματικό. Είναι η περίοδος όπου το στόμα είναι η κύρια πηγή ερεθισμάτων. Κατά το στοματικό στάδιο τα βρέφη και τα παιδιά βρίσκουν μεγάλη ικανοποίηση πιπιλώντας το δάχτυλό τους, πράξη που δεν ανταποκρίνεται σε καμιά βασική βιολογική ανάγκη. Οι Φρούδικοί πιστεύουν ότι η καθήλωση στο στοματικό στάδιο μπορεί αργότερα να οδηγήσει στη χρήση ναρκωτικών, στον υπερσιτισμό ή σε λιγότερο βλαβερές συνέπειες όπως η λογοδιάρροια και ο σαρκασμός.
Το επόμενο είναι το πρωκτικό στάδιο. Αυτό το στάδιο έχει σαν επίκεντρο την αποβολή άχρηστων προϊόντων ή την απόλαυση που συνδέεται με τη συγκράτηση τους. Εφόσον υπάρχουν κοινωνικοί κανόνες που ρυθμίζουν αυτές τις διαδικασίες, πολλές από τις φυσικές τάσεις των παιδιών πρέπει να καταπιέζονται. Σε κοινωνίες όπου δίνεται μεγάλη έμφαση στην αυστηρή και γρήγορη "εκπαίδευση της τουαλέτας", η πρωκτική καθήλωση είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο.
Στο φαλλικό στάδιο τα παιδιά εξερευνούν και διεγείρουν το σώμα τους και, ιδιαίτερα, τα γεννητικά όργανα.
Στην λανθάνουσα περίοδο, τα σεξουαλικά ενδιαφέροντα του παιδιού (που μέχρι τότε συνδέονταν κυρίως με τους γονείς και την οικογένεια) παραμερίζονται, για να ξανακάνουν την εμφάνισή τους στο γεννητικό στάδιο, όπου, με την ανάπτυξη της "φυσιολογικής" σεξουαλικότητας, στρέφονται πια προς άτομα έξω από την οικογένεια.
Ο Φρόυντ υποστήριξε ότι η κάθε προσωπικότητα είναι μοναδική χάρη στο αυτό, το εγώ και το υπερεγώ. Αυτές οι τελείως θεωρητικές θέσεις, κατά τον Φρόυντ, χειρίζονται όλες τις θεμελιακές ορμές (όπως ο έρως και ο θάνατος) με διάφορους τρόπους. Οραματίστηκε μια συνεχή μάχη ανάμεσα στο αυτό και το υπερεγώ, όπου το εγώ παίζει το ρόλο του διπλωμάτη που προσπαθεί να συμβιβάσει την κατάσταση. Το αυτό είναι η φυσική κατοικία του σεξ, της επιθετικότητας και των άλλων ηδονιστικών (ή κτηνωδών) ορμών, δηλαδή η λίμπιντο. Το υπερεγώ είναι η "αποθήκη" της συνείδησης και του καλού, που καταπνίγει τις κοινωνικά απαράδεχτες ορμές.
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΝ ΣΤΑΜΑΤΑΕΙ ΟΣΟ ΖΟΥΜΕ
Οι περισσότεροι Νέο-φρούδικοί συμφωνούν ότι η προσωπικότητα διαμορφώνεται στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Παρόλα αυτά υπήρξαν πολλές παρεκκλίσεις από την ορθόδοξη θεωρία που επιδράσανε σημαντικά στην παραπέρα εξέλιξη της ψυχαναλυτικής σκέψης, όπως οι απόψεις του Κάρλ Γιούνγκ και του Έρικ Έρικσον.
Ο Γιούνγκ διαφωνούσε με την ψυχοσεξουαλική θεωρία του Φρόυντ. Πίστευε ότι η προσωπικότητα του ανθρώπου δεν παύει να εξελίσσεται και να διαμορφώνεται σε όλη του τη ζωή. Υποστήριζε ότι το άτομο επηρεάζεται από το συλλογικό υποσυνείδητο που κληρονομεί από τις προηγούμενες γενιές. Γι αυτό και ενθάρρυνε τη μελέτη της επίδρασης των παραψυχολογικών φαινομένων στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Έτσι μελέτησε πολύ τις δεισιδαιμονίες, τις τελετουργίες, τις θρησκείες, τη μαγεία και τη μυθολογία. Είναι ενδιαφέρον ότι σήμερα η επίδραση του Γιούνγκ είναι πολύ μεγαλύτερη στις τέχνες παρά στην ψυχολογία.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΕ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ.
Ο Έρικσον, από την άλλη μεριά, διαμόρφωσε τη θεωρία των κρίσιμων σταδίων στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Περιέγραψε οχτώ τέτοια στάδια από τη βρεφική ηλικία ως τα γηρατειά. Κατά τον Έρικσον, όλοι αντιμετωπίζουμε κρίσεις που αν λυθούν εύκολα βοηθούν στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ίσως η πιο γνωστή έννοια "κρίσης" του Έρικσον είναι η ταυτότητα κότα την εφηβεία. Το πέρασμα προς την ενηλικίωση μπορεί να είναι μια τρομαχτική και διαταραχτική εμπειρία για τον έφηβο. Η επιτυχημένη έκβαση της κρίσης της "ταυτότητας" εξασφαλίζει την ομαλή και συνεχή ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Οι κριτικοί του Φρόυντ τονίζουν ότι πολλές από τις πρωτότυπες ιδέες του βασίζονται σε παρατηρήσεις πάνω σε μια σχετικά μικρή ομάδα Βιενέζων μέσο-αστών του τέλους του 19ου αιώνα. Γι αυτό οι γενικεύσεις του για την ανθρωπινή συμπεριφορά δεν θα πρέπει να παίρνονται και πολύ στα σοβαρά. Και πράγματι δεν υπάρχει ουσιαστικά καμιά απόδειξη ότι οι θεωρίες του Φρόυντ είναι σωστές.
Παρολ, αυτά, η κατανόηση που έχουμε σήμερα για την ανθρώπινη συμπεριφορά οφείλεται πιο πολύ στον Φρόυντ παρά σε οποιονδήποτε άλλο ερευνητή της ψυχικής υγείας. Κατέληξε σε ολόκληρες θεωρίες από αλλαγές μικρολεπτομερειών της ψυχολογικής παρατήρησης, που άλλοι πριν από αυτόν δεν μπήκαν στον κόπο να λάβουν υπόψη τους, όπως οι παραδρομές της γλώσσας και η υστερική παράλυση. Η ιδιοφυΐα του βρίσκεται στο ότι κατάφερε να συνταιριάξει γεγονότα μέσα σε ένα ψυχολογικό πλαίσιο με λογική συνέπεια. Καθόρισε το υποσυνείδητο και τα "παράλογα" κίνητρα που για αυτόν ήταν η "γεννήτρια" της προσωπικότητας. Οι επιδράσεις του Φρόυντ ήταν ευρύτατες. Άλλαξαν τον τρόπο που οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν την ανατροφή των παιδιών, την εκπαίδευση, το σεξ, την ψυχική υγεία και το έγκλημα.
Ο Φρόυντ και οι οπαδοί του διαμόρφωσαν μια θεωρία όπου το σεξ και η εσωτερική σύγκρουση θεωρούνται οι βασικές δυνάμεις που κινητοποιούν τη συμπεριφορά. Οι ρίζες της προσωπικότητας του ενηλίκου βρίσκονται στις πρώιμες παιδικές εμπειρίες. Οι καταβολές των φόβων, του άγχους και της ψυχολοπαθολογίας θα πρέπει να αναζητηθούν στα τραύματα της παιδικής ηλικίας.
Ο Φρόυντ χώρισε την ανάπτυξη και την εξέλιξη της προσωπικότητας σε πέντε κύρια στάδια, που το καθένα κυριαρχείται από διαφορετικές σεξουαλικές ορμές. Αυτή είναι η θεωρία των ψυχοσεξουαλικών σταδίων της ανάπτυξης. Οι σεξουαλικές δυνάμεις, γνωστές σαν λίμπιντο, περιλαμβάνουν όλους τους τρόπους που ικανοποιούμε τον εαυτό μας μέσω του σωματικού ερεθισμού. Αν σε οποιοδήποτε στάδιο, οι ορμές παρεμποδιστούν ή ικανοποιηθούν πέρα από τον κορεσμό, η ομαλή μετάβαση στο επόμενο στάδιο εμποδίζεται, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση. Ο Φρόυντ το ονόμασε αυτό καθήλωση σε ένα στάδιο ανάπτυξης.
Το πρώτο ψυχοσεξουαλικό στάδιο είναι το στοματικό. Είναι η περίοδος όπου το στόμα είναι η κύρια πηγή ερεθισμάτων. Κατά το στοματικό στάδιο τα βρέφη και τα παιδιά βρίσκουν μεγάλη ικανοποίηση πιπιλώντας το δάχτυλό τους, πράξη που δεν ανταποκρίνεται σε καμιά βασική βιολογική ανάγκη. Οι Φρούδικοί πιστεύουν ότι η καθήλωση στο στοματικό στάδιο μπορεί αργότερα να οδηγήσει στη χρήση ναρκωτικών, στον υπερσιτισμό ή σε λιγότερο βλαβερές συνέπειες όπως η λογοδιάρροια και ο σαρκασμός.
Το επόμενο είναι το πρωκτικό στάδιο. Αυτό το στάδιο έχει σαν επίκεντρο την αποβολή άχρηστων προϊόντων ή την απόλαυση που συνδέεται με τη συγκράτηση τους. Εφόσον υπάρχουν κοινωνικοί κανόνες που ρυθμίζουν αυτές τις διαδικασίες, πολλές από τις φυσικές τάσεις των παιδιών πρέπει να καταπιέζονται. Σε κοινωνίες όπου δίνεται μεγάλη έμφαση στην αυστηρή και γρήγορη "εκπαίδευση της τουαλέτας", η πρωκτική καθήλωση είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο.
Στο φαλλικό στάδιο τα παιδιά εξερευνούν και διεγείρουν το σώμα τους και, ιδιαίτερα, τα γεννητικά όργανα.
Στην λανθάνουσα περίοδο, τα σεξουαλικά ενδιαφέροντα του παιδιού (που μέχρι τότε συνδέονταν κυρίως με τους γονείς και την οικογένεια) παραμερίζονται, για να ξανακάνουν την εμφάνισή τους στο γεννητικό στάδιο, όπου, με την ανάπτυξη της "φυσιολογικής" σεξουαλικότητας, στρέφονται πια προς άτομα έξω από την οικογένεια.
Ο Φρόυντ υποστήριξε ότι η κάθε προσωπικότητα είναι μοναδική χάρη στο αυτό, το εγώ και το υπερεγώ. Αυτές οι τελείως θεωρητικές θέσεις, κατά τον Φρόυντ, χειρίζονται όλες τις θεμελιακές ορμές (όπως ο έρως και ο θάνατος) με διάφορους τρόπους. Οραματίστηκε μια συνεχή μάχη ανάμεσα στο αυτό και το υπερεγώ, όπου το εγώ παίζει το ρόλο του διπλωμάτη που προσπαθεί να συμβιβάσει την κατάσταση. Το αυτό είναι η φυσική κατοικία του σεξ, της επιθετικότητας και των άλλων ηδονιστικών (ή κτηνωδών) ορμών, δηλαδή η λίμπιντο. Το υπερεγώ είναι η "αποθήκη" της συνείδησης και του καλού, που καταπνίγει τις κοινωνικά απαράδεχτες ορμές.
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΝ ΣΤΑΜΑΤΑΕΙ ΟΣΟ ΖΟΥΜΕ
Οι περισσότεροι Νέο-φρούδικοί συμφωνούν ότι η προσωπικότητα διαμορφώνεται στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Παρόλα αυτά υπήρξαν πολλές παρεκκλίσεις από την ορθόδοξη θεωρία που επιδράσανε σημαντικά στην παραπέρα εξέλιξη της ψυχαναλυτικής σκέψης, όπως οι απόψεις του Κάρλ Γιούνγκ και του Έρικ Έρικσον.
Ο Γιούνγκ διαφωνούσε με την ψυχοσεξουαλική θεωρία του Φρόυντ. Πίστευε ότι η προσωπικότητα του ανθρώπου δεν παύει να εξελίσσεται και να διαμορφώνεται σε όλη του τη ζωή. Υποστήριζε ότι το άτομο επηρεάζεται από το συλλογικό υποσυνείδητο που κληρονομεί από τις προηγούμενες γενιές. Γι αυτό και ενθάρρυνε τη μελέτη της επίδρασης των παραψυχολογικών φαινομένων στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Έτσι μελέτησε πολύ τις δεισιδαιμονίες, τις τελετουργίες, τις θρησκείες, τη μαγεία και τη μυθολογία. Είναι ενδιαφέρον ότι σήμερα η επίδραση του Γιούνγκ είναι πολύ μεγαλύτερη στις τέχνες παρά στην ψυχολογία.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΕ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ.
Ο Έρικσον, από την άλλη μεριά, διαμόρφωσε τη θεωρία των κρίσιμων σταδίων στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Περιέγραψε οχτώ τέτοια στάδια από τη βρεφική ηλικία ως τα γηρατειά. Κατά τον Έρικσον, όλοι αντιμετωπίζουμε κρίσεις που αν λυθούν εύκολα βοηθούν στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ίσως η πιο γνωστή έννοια "κρίσης" του Έρικσον είναι η ταυτότητα κότα την εφηβεία. Το πέρασμα προς την ενηλικίωση μπορεί να είναι μια τρομαχτική και διαταραχτική εμπειρία για τον έφηβο. Η επιτυχημένη έκβαση της κρίσης της "ταυτότητας" εξασφαλίζει την ομαλή και συνεχή ανάπτυξη της προσωπικότητας.
