Εδώ θα παρουσιάσουμε τις τέσσερις κυριότερες θεωρίες της προσωπικότητας - τυπολογική, ανθρωπιστική, ψυχαναλυτική και της συμπεριφοράς.
Όταν ένας επιστήμονας εξετάζει ένα αντικείμενο στο μικροσκόπιο, η πρώτη του κίνηση συνήθως είναι να το κατατάξει σε έναν ορισμένο τύπο. Αυτή η εργαστηριακή προσέγγιση εφαρμόστηκε και στη μελέτη της προσωπικότητας. Είναι γνωστή σαν η "προσέγγιση των χαρακτηριστικών" και βασίζεται στην ιδέα ότι όλοι μας έχουμε ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά. Οι Κρέτσμερ και Σέλντον θα κατατάσσανε κάποιον κοντό και χοντρό σαν ενδόμορφο τύπο και θα περίμεναν να είναι κοινωνικός, άνετος και ήρεμος. Κάποιος ψηλός και αδύνατος θα ονομαζόταν εκτόμορφος και θα περίμενε κανείς να είναι πολύ συγκρατημένος, ντροπαλός και ήσυχος. Οι περισσότεροι άνθρωποι, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι είναι ένα μείγμα και των δυο αυτών τύπων. Άλλα παρόλο που το παρουσιαστικό μπορεί να επηρεάζει σε κάποιο βαθμό την προσωπικότητα, η συσχέτιση δεν είναι τόσο άμεση όσο υποστηρίζει η θεωρία των τύπων και θα πρέπει να υπολογίσουμε και άλλους παράγοντες.
Στα 1930, ο Γκόρντον Όλλπορτ υποστήριξε ότι για να καταλάβουμε το μωσαϊκό της ανθρώπινης προσωπικότητας, πρέπει να εξετάσουμε όλα τα συστατικά του στοιχεία. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του έκαναν έναν κατάλογο 18.000 περίπου ορών που εκφράζανε ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Με τα χρόνια ο κατάλογος μειώθηκε και περιλάμβανε μόνο σταθερά χαρακτηριστικά, όπως η καλοσύνη, η τσιγκουνιά, η ζήλια, η τρυφερότητα κλπ. Ύστερα σχεδιάσανε ειδικά τεστ για να μετρήσουν αυτά τα χαρακτηριστικά και δίνοντας τα σε μεγάλο αριθμό ατόμων, κατάφεραν να διαμορφώσουν σταθερά πρότυπα προσωπικότητας.
Ο Κάρλ Γιούνγκ ήταν ο πρώτος που κατέταξε τους ανθρώπους σε "ψυχολογικούς τύπους". Πρότεινε δυο βασικές κατηγορίες - τους εξωστρεφείς και τους εσωστρεφείς. Οι εσωστρεφείς είναι αποτραβηγμένοι, προσεχτικοί, ακοινώνητοι, και αυτές οι τάσεις γίνονται ακόμα πιο έντονες όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Οι εξωστρεφείς είναι ακριβώς το αντίθετο - κοινωνικοί, παρορμητικοί, ζεστοί άνθρωποι που αποζητάνε την παρουσία των άλλων, ειδικότερα σε δύσκολες στιγμές.
Η προσέγγιση του Γιούνγκ μελετήθηκε και αναπτύχθηκε αργότερα από δυο διάσημους ψυχολόγους, τον Καττέλ και τον Άυζενκ που και οι δυο πρότειναν κλίμακες για να μετρήσουν τη διάσταση εξωστρέφειας - ενδοστρέφειας. Οι μετρήσεις του Άυζενκ, για παράδειγμα, αποκάλυψαν διαφορές στο πόσο πολύ χρειαζόμαστε τους άλλους σαν πηγή αμοιβής και σαν καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας.
Ο διαχωρισμός της προσωπικότητας σε εξωστρεφή και εσωστρεφή μελετήθηκε σοβαρά τα τελευταία χρόνια και τα αποτελέσματα των ερευνών παρέχουν ενδείξεις ότι πράγματι υπάρχουν "δυο ειδών άνθρωποι". Οι "εσωτερικοί" άνθρωποι αισθάνονται ότι οι ανταμοιβές των πράξεων τους εξαρτιόνται αποκλειστικά από τη δική τους συμπεριφορά, ενώ οι "εξωτερικοί" θεωρούν τις αμοιβές ανεξάρτητες από τη συμπεριφορά τους, σαν να οφείλονται αποκλειστικά σε παράγοντες του περιβάλλοντος. Οι "εσωτερικοί" προσπαθούν να αποφύγουν καταστάσεις όπου κινδυνεύουν να χάσουν τον έλεγχο των αμοιβών. Αντιστέκονται πιο πολύ στις κοινωνικές πιέσεις, είναι λιγότερο συντηρητικοί και πιο ανεξάρτητοι από τους "εξωτερικούς". Παίρνουν τις αποφάσεις τους πιο πολύ στα σοβαρά και βασίζονται στις δικές τους ικανότητες για την επιτυχία τους και όχι στην τύχη.
Ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση
Η προσέγγιση των "τύπων προσωπικότητας" βρήκε χρήσιμη εφαρμογή στην επιλογή προσωπικού και στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Έχουν φτιαχτεί "πρότυπα" προσωπικότητας για ειδικό τύπο δουλειάς που πηγαίνουν πέρα από την εμφανή άποψη ότι η νοημοσύνη και η εξωστρέφεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνει κανείς καλός πωλητής. Η κύρια χρησιμότητα αυτής της θεωρίας ήταν η επιτυχημένη εφαρμογή της σαν επιστημονικής μεθόδου επιλογής και κατηγοριοποίησης. Σαν θεωρία είναι μια απλή βελτίωση χρήσης των προτύπων. Είναι μια πραγματιστική άποψη που δεν εξηγεί πολλά. Η προσωπικότητα είναι αινιγματική και πολύπλοκη και όλοι μας είμαστε μίγματα "εξωστρέφειας και ενδοστρέφειας", "εξωτερικών και εσωτερικών τύπων", ανάλογα με το πως αισθανόμαστε, με ποιους είμαστε και που βρισκόμαστε.
Όταν ένας επιστήμονας εξετάζει ένα αντικείμενο στο μικροσκόπιο, η πρώτη του κίνηση συνήθως είναι να το κατατάξει σε έναν ορισμένο τύπο. Αυτή η εργαστηριακή προσέγγιση εφαρμόστηκε και στη μελέτη της προσωπικότητας. Είναι γνωστή σαν η "προσέγγιση των χαρακτηριστικών" και βασίζεται στην ιδέα ότι όλοι μας έχουμε ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά. Οι Κρέτσμερ και Σέλντον θα κατατάσσανε κάποιον κοντό και χοντρό σαν ενδόμορφο τύπο και θα περίμεναν να είναι κοινωνικός, άνετος και ήρεμος. Κάποιος ψηλός και αδύνατος θα ονομαζόταν εκτόμορφος και θα περίμενε κανείς να είναι πολύ συγκρατημένος, ντροπαλός και ήσυχος. Οι περισσότεροι άνθρωποι, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι είναι ένα μείγμα και των δυο αυτών τύπων. Άλλα παρόλο που το παρουσιαστικό μπορεί να επηρεάζει σε κάποιο βαθμό την προσωπικότητα, η συσχέτιση δεν είναι τόσο άμεση όσο υποστηρίζει η θεωρία των τύπων και θα πρέπει να υπολογίσουμε και άλλους παράγοντες.
Στα 1930, ο Γκόρντον Όλλπορτ υποστήριξε ότι για να καταλάβουμε το μωσαϊκό της ανθρώπινης προσωπικότητας, πρέπει να εξετάσουμε όλα τα συστατικά του στοιχεία. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του έκαναν έναν κατάλογο 18.000 περίπου ορών που εκφράζανε ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Με τα χρόνια ο κατάλογος μειώθηκε και περιλάμβανε μόνο σταθερά χαρακτηριστικά, όπως η καλοσύνη, η τσιγκουνιά, η ζήλια, η τρυφερότητα κλπ. Ύστερα σχεδιάσανε ειδικά τεστ για να μετρήσουν αυτά τα χαρακτηριστικά και δίνοντας τα σε μεγάλο αριθμό ατόμων, κατάφεραν να διαμορφώσουν σταθερά πρότυπα προσωπικότητας.
Ο Κάρλ Γιούνγκ ήταν ο πρώτος που κατέταξε τους ανθρώπους σε "ψυχολογικούς τύπους". Πρότεινε δυο βασικές κατηγορίες - τους εξωστρεφείς και τους εσωστρεφείς. Οι εσωστρεφείς είναι αποτραβηγμένοι, προσεχτικοί, ακοινώνητοι, και αυτές οι τάσεις γίνονται ακόμα πιο έντονες όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Οι εξωστρεφείς είναι ακριβώς το αντίθετο - κοινωνικοί, παρορμητικοί, ζεστοί άνθρωποι που αποζητάνε την παρουσία των άλλων, ειδικότερα σε δύσκολες στιγμές.
Η προσέγγιση του Γιούνγκ μελετήθηκε και αναπτύχθηκε αργότερα από δυο διάσημους ψυχολόγους, τον Καττέλ και τον Άυζενκ που και οι δυο πρότειναν κλίμακες για να μετρήσουν τη διάσταση εξωστρέφειας - ενδοστρέφειας. Οι μετρήσεις του Άυζενκ, για παράδειγμα, αποκάλυψαν διαφορές στο πόσο πολύ χρειαζόμαστε τους άλλους σαν πηγή αμοιβής και σαν καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας.
Ο διαχωρισμός της προσωπικότητας σε εξωστρεφή και εσωστρεφή μελετήθηκε σοβαρά τα τελευταία χρόνια και τα αποτελέσματα των ερευνών παρέχουν ενδείξεις ότι πράγματι υπάρχουν "δυο ειδών άνθρωποι". Οι "εσωτερικοί" άνθρωποι αισθάνονται ότι οι ανταμοιβές των πράξεων τους εξαρτιόνται αποκλειστικά από τη δική τους συμπεριφορά, ενώ οι "εξωτερικοί" θεωρούν τις αμοιβές ανεξάρτητες από τη συμπεριφορά τους, σαν να οφείλονται αποκλειστικά σε παράγοντες του περιβάλλοντος. Οι "εσωτερικοί" προσπαθούν να αποφύγουν καταστάσεις όπου κινδυνεύουν να χάσουν τον έλεγχο των αμοιβών. Αντιστέκονται πιο πολύ στις κοινωνικές πιέσεις, είναι λιγότερο συντηρητικοί και πιο ανεξάρτητοι από τους "εξωτερικούς". Παίρνουν τις αποφάσεις τους πιο πολύ στα σοβαρά και βασίζονται στις δικές τους ικανότητες για την επιτυχία τους και όχι στην τύχη.
Ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση
Η προσέγγιση των "τύπων προσωπικότητας" βρήκε χρήσιμη εφαρμογή στην επιλογή προσωπικού και στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Έχουν φτιαχτεί "πρότυπα" προσωπικότητας για ειδικό τύπο δουλειάς που πηγαίνουν πέρα από την εμφανή άποψη ότι η νοημοσύνη και η εξωστρέφεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνει κανείς καλός πωλητής. Η κύρια χρησιμότητα αυτής της θεωρίας ήταν η επιτυχημένη εφαρμογή της σαν επιστημονικής μεθόδου επιλογής και κατηγοριοποίησης. Σαν θεωρία είναι μια απλή βελτίωση χρήσης των προτύπων. Είναι μια πραγματιστική άποψη που δεν εξηγεί πολλά. Η προσωπικότητα είναι αινιγματική και πολύπλοκη και όλοι μας είμαστε μίγματα "εξωστρέφειας και ενδοστρέφειας", "εξωτερικών και εσωτερικών τύπων", ανάλογα με το πως αισθανόμαστε, με ποιους είμαστε και που βρισκόμαστε.
