Η λέξη "προσωπικότητα" είναι σίγουρα πολύ κοινή. Όταν περιγράφουμε τους ανθρώπους, μιλάμε για καλή ή δυνατή προσωπικότητα, χρησιμοποιώντας τον όρο, πιο συχνά, για άτομα που έχουν την ίδια αίγλη και προβολή όπως οι διάφορες διασημότητες της τέχνης και της πολιτικής. Όλοι θα θέλαμε να "έχουμε προσωπικότητα". Άλλα καμιά από αυτές τις καθημερινές χρήσεις δεν ανταποκρίνεται στον όρο "προσωπικότητα όπως τον εννοεί η ψυχολογία.
Για τον ψυχολόγο, η "προσωπικότητα" είναι το σύνολο των τρόπων που χρησιμοποιεί ένας άνθρωπος όταν αντιδρά ή συναλλάσσεται με τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον του. Η προσωπικότητα, με αυτή την έννοια, είναι ένα αμάλγαμα στάσεων, αξιών, συνηθειών, φυσικών χαρακτηριστικών, ενδιαφερόντων, ικανοτήτων κτλ. Ο ψυχολόγος δεν μπορεί να πει - "ο Γιάννης έχει πολλή προσωπικότητα, η Ελένη δεν έχει προσωπικότητα". Η επιστημονική μελέτη της προσωπικότητας είναι η μελέτη ολόκληρου του ανθρώπου.
Η προσωπικότητα χρειάζεται ανθρώπους
Η ίδια η λέξη προέρχεται από την λατινική λέξη περσόνα, που σημαίνει μάσκα. Η μάσκα δεν είναι ο πραγματικός εαυτός μας άλλα η εκπροσώπηση του (αληθινή ή ψεύτικη) - αυτό που δείχνουμε στους άλλους. Παρόλο που σήμερα οι ψυχολόγοι δεν αντιμετωπίζουν την προσωπικότητα σαν μια μάσκα που κρύβει τον πραγματικό εαυτό μας, όλοι συμφωνούν πως οι άλλοι άνθρωποι συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του καθενός, ακόμα και στις παροδικές της εκδηλώσεις (όπως "όταν είναι μαζί της γίνεται άλλος άνθρωπος..."). Χωρίς τους άλλους ανθρώπους να αντιδρούν προς εμάς και εμείς προς εκείνους, δεν θα είχαμε ταυτότητα, και χωρίς ταυτότητα, η προσωπικότητα δεν έχει νόημα σαν έννοια.
Ο καθένας μας έχει μια μοναδική προσωπικότητα και οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι είναι τρεις οι παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωσή της - η κληρονομικότητα, το πολιτιστικό περιβάλλον και οι ατομικές εμπειρίες. Η κάθε θεωρία τονίζει πιο πολύ τη σημασία του ενός ή του άλλου παράγοντα. Μερικοί πιστεύουν ότι η κληρονομικότητα - τα βιολογικά, γενετικά προκαθορισμένα χαρακτηριστικά - είναι υπεύθυνη για το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικότητας. Άλλοι, παρόλο που δέχονται ότι το φυσικό παρουσιαστικό καθορίζεται από την κληρονομικότητα και μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα μας, πιστεύουν ότι το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον συμβάλλουν περισσότερο από όλα. Μια τρίτη ομάδα παραδέχεται μεν ότι και οι δυο παράγοντες έχουν επιδράσεις άλλα υποστηρίζει ότι οι ατομικές εμπειρίες και ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε και τις χρησιμοποιούμε διαμορφώνουν την ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Αυτές οι θεωρίες δεν είναι εύκολο να δοκιμαστούν γιατί ασχολούνται με πραγματικούς ανθρώπους που ζουν τόσο όσο και οι επιστήμονες που τους μελετούν. Οι ψυχολόγοι, για παράδειγμα, δεν μπορούν να εφαρμόσουν στους ανθρώπους εκλεκτική γονιμοποίηση για να μελετήσουν τη συμβολή της κληρονομικότητας. Και καμιά φορά είναι δύσκολο να δώσει κανείς ξεκάθαρες απαντήσεις γιατί μπορεί να χρησιμοποιηθούν για λόγους πολιτικούς και να πάνε ενάντια στα συμφέροντα του κοινού.
Ας πάρουμε τη σχέση νοημοσύνης και φυλής. Κανένας δεν αμφισβητεί ότι οι μαύροι Αμερικάνοι δίνουν χαμηλότερο Δείκτη Νοημοσύνης από τους άσπρους. Γιατί όμως; Άλλοι λένε ότι είναι θέμα γενετικής προδιάθεσης. Άλλοι όμως υποδεικνύουν ότι οι δοκιμασίες νοημοσύνης μεροληπτούν γιατί είναι φτιαγμένες από λευκούς και επομένως τους ευνοούν (έφτιαξαν μάλιστα δοκιμασίες νοημοσύνης σχεδιασμένες από την αρχή για μαύρους, όπου οι λευκοί έδωσαν χαμηλότερους δείκτες!). Μια τρίτη ομάδα υπογραμμίζει την πολιτιστική αποστέρηση των μαύρων της Αμερικής. Έτσι ένα επιστημονικό πρόβλημα, μεταβλήθηκε σε πολιτικό και προκάλεσε πολύ θόρυβο, χωρίς όμως να μας διαφωτίσει καθόλου.
Για τον ψυχολόγο, η "προσωπικότητα" είναι το σύνολο των τρόπων που χρησιμοποιεί ένας άνθρωπος όταν αντιδρά ή συναλλάσσεται με τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον του. Η προσωπικότητα, με αυτή την έννοια, είναι ένα αμάλγαμα στάσεων, αξιών, συνηθειών, φυσικών χαρακτηριστικών, ενδιαφερόντων, ικανοτήτων κτλ. Ο ψυχολόγος δεν μπορεί να πει - "ο Γιάννης έχει πολλή προσωπικότητα, η Ελένη δεν έχει προσωπικότητα". Η επιστημονική μελέτη της προσωπικότητας είναι η μελέτη ολόκληρου του ανθρώπου.
Η προσωπικότητα χρειάζεται ανθρώπους
Η ίδια η λέξη προέρχεται από την λατινική λέξη περσόνα, που σημαίνει μάσκα. Η μάσκα δεν είναι ο πραγματικός εαυτός μας άλλα η εκπροσώπηση του (αληθινή ή ψεύτικη) - αυτό που δείχνουμε στους άλλους. Παρόλο που σήμερα οι ψυχολόγοι δεν αντιμετωπίζουν την προσωπικότητα σαν μια μάσκα που κρύβει τον πραγματικό εαυτό μας, όλοι συμφωνούν πως οι άλλοι άνθρωποι συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του καθενός, ακόμα και στις παροδικές της εκδηλώσεις (όπως "όταν είναι μαζί της γίνεται άλλος άνθρωπος..."). Χωρίς τους άλλους ανθρώπους να αντιδρούν προς εμάς και εμείς προς εκείνους, δεν θα είχαμε ταυτότητα, και χωρίς ταυτότητα, η προσωπικότητα δεν έχει νόημα σαν έννοια.
Ο καθένας μας έχει μια μοναδική προσωπικότητα και οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι είναι τρεις οι παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωσή της - η κληρονομικότητα, το πολιτιστικό περιβάλλον και οι ατομικές εμπειρίες. Η κάθε θεωρία τονίζει πιο πολύ τη σημασία του ενός ή του άλλου παράγοντα. Μερικοί πιστεύουν ότι η κληρονομικότητα - τα βιολογικά, γενετικά προκαθορισμένα χαρακτηριστικά - είναι υπεύθυνη για το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικότητας. Άλλοι, παρόλο που δέχονται ότι το φυσικό παρουσιαστικό καθορίζεται από την κληρονομικότητα και μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα μας, πιστεύουν ότι το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον συμβάλλουν περισσότερο από όλα. Μια τρίτη ομάδα παραδέχεται μεν ότι και οι δυο παράγοντες έχουν επιδράσεις άλλα υποστηρίζει ότι οι ατομικές εμπειρίες και ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε και τις χρησιμοποιούμε διαμορφώνουν την ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Αυτές οι θεωρίες δεν είναι εύκολο να δοκιμαστούν γιατί ασχολούνται με πραγματικούς ανθρώπους που ζουν τόσο όσο και οι επιστήμονες που τους μελετούν. Οι ψυχολόγοι, για παράδειγμα, δεν μπορούν να εφαρμόσουν στους ανθρώπους εκλεκτική γονιμοποίηση για να μελετήσουν τη συμβολή της κληρονομικότητας. Και καμιά φορά είναι δύσκολο να δώσει κανείς ξεκάθαρες απαντήσεις γιατί μπορεί να χρησιμοποιηθούν για λόγους πολιτικούς και να πάνε ενάντια στα συμφέροντα του κοινού.
Ας πάρουμε τη σχέση νοημοσύνης και φυλής. Κανένας δεν αμφισβητεί ότι οι μαύροι Αμερικάνοι δίνουν χαμηλότερο Δείκτη Νοημοσύνης από τους άσπρους. Γιατί όμως; Άλλοι λένε ότι είναι θέμα γενετικής προδιάθεσης. Άλλοι όμως υποδεικνύουν ότι οι δοκιμασίες νοημοσύνης μεροληπτούν γιατί είναι φτιαγμένες από λευκούς και επομένως τους ευνοούν (έφτιαξαν μάλιστα δοκιμασίες νοημοσύνης σχεδιασμένες από την αρχή για μαύρους, όπου οι λευκοί έδωσαν χαμηλότερους δείκτες!). Μια τρίτη ομάδα υπογραμμίζει την πολιτιστική αποστέρηση των μαύρων της Αμερικής. Έτσι ένα επιστημονικό πρόβλημα, μεταβλήθηκε σε πολιτικό και προκάλεσε πολύ θόρυβο, χωρίς όμως να μας διαφωτίσει καθόλου.
